Հայաստանի դատական համակարգը վերջին օրերին կայացրել է մի որոշում, որն արժանացել է հանրային խորը զայրույթի և զարմանքի, ինչպես նաև հանգուցյալ Իոսիֆ Աղաջանովի ընտանիքի կտրուկ դատապարտմանը։ Դատարանը մեկնարկել է Մհեր Ենոքյանի՝ ցմահ ազատազրկման դատապարտված անձի պայմանական վաղաժամկետ ազատ արձակման իրավական գործընթացը։ Ենոքյանը 1996 թվականին ճանաչվել էր Իոսիֆ Աղաջանովի՝ 19-ամյա բժշկական ուսանողի, կանխամտածված, դաժան սպանության կազմակերպման գլխավոր մեղավորը։
2025 թվականի հուլիսի 23-ին, Երևանի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանը՝ դատավոր Գնել Գասպարյանի նախագահությամբ, բավարարել է Ենոքյանի կողմից ներկայացված պայմանական վաղաժամկետ ազատ արձակման դիմումը՝ հղում կատարելով քրեակատարողական հիմնարկի կողմից տրված «դրական բնութագրին»։ Վերջնական որոշումը ենթակա է Վերաքննիչ դատարանի քննությանը։
Դատարանի հիմնավորումների մեջ նշվում է, որ Ենոքյանն իր ազատազրկման ընթացքում մասնակցել է մի շարք կրթական և սպորտային միջոցառումների՝ ներառյալ շախմատի և վոլեյբոլի մրցաշարերը, ինչը ներկայացվել է որպես ուղղման ցուցանիշ։ Սակայն տվյալ փաստարկները հանդիպել են իրավական և բարոյական խիստ քննադատության։ Մասնավորապես, Իոսիֆ Աղաջանովի ընտանիքը մատնանշում է, որ նման ցուցանիշները մակերեսային են և չեն արտացոլում մեղավորի կողմից կատարված հանցանքի ընդունում կամ որևէ ակնհայտ ապաշխարանք։
1996 թվականին Իոսիֆ Աղաջանովի սպանությունը մեծ արձագանք էր ստացել հանրության շրջանում։ Դատական գործի նյութերի համաձայն՝ սպանությունը եղել է նախապես ծրագրված և իրագործվել է Ենոքյանի և նրա համակուրսեցի Արամ Հարությունյանի կողմից։ Նրանք զոհին հանդիպման պատրվակով տարել են մեկուսացված վայր, որտեղ ծեծի են ենթարկել, դանակահարել և թաքցրել մարմինը։ Հետագայում նրանք դիմել են Աղաջանովի ծնողներին՝ ներկայացնելով, թե իբր առևանգել են որդուն և պահանջել 20,000 ԱՄՆ դոլար։
Նույն տարվա վերջին Ենոքյանը դատապարտվել է մահապատժի, որը հետագայում՝ 2003 թվականին մահապատժի արգելումից հետո, փոխարինվել է ցմահ ազատազրկմամբ։ Հարությունյանը դատապարտվել է 15 տարվա ազատազրկման և արդեն վաղուց ազատ է արձակվել։ Հակառակ իր հանցակցի՝ Ենոքյանը երբեք չի ընդունել մեղքը և շարունակաբար մերժել է պատասխանատվությունը՝ իրեն ներկայացնելով որպես անմեղ։
Իոսիֆ Աղաջանովի քույրը՝ Ելենա Աղաջանովան, դատապարտել է դատարանի որոշումը՝ մատնանշելով Ենոքյանի կողմից ապաշխարանքի բացակայությունը.
«Նա շարունակում է պնդել, թե անմեղ է, և փորձում է իր անձը ներկայացնել որպես զոհ։ Այս ամենը վիրավորում է մեր ընտանիքի հիշողությունը և արժանապատվությունը։ Որևէ խղճահարություն կամ ընդունում չկա։ Փոխարենը՝ նա տարիներ շարունակ ճնշում է գործադրել Արամ Հարությունյանի վրա՝ փորձելով ստիպել նրան ստանձնել սպանության պատասխանատվությունը՝ այն պատրվակով, թե ինքը պատիժը կրել է»։
Բացի այդ, Ենոքյանը ունի նաև քրեական անցյալ՝ բանտում գտնվելու ընթացքում երկու անգամ կազմակերպել է փախուստ, ինչը խիստ կասկածի տակ է դնում նրա՝ հասարակությանը այլևս վտանգ չներկայացնելու մասին պնդումները։ Նույն ժամանակահատվածում, հատկապես 2018 թվականի քաղաքական ցնցումներից հետո, նա ակտիվորեն վարել է իր ազատ արձակման արշավը։ Ըստ տեղեկությունների՝ Ենոքյանի կինը, որը նախկինում զբաղեցրել է Պետական վերահսկողական ծառայության մամուլի քարտուղարի պաշտոնը, ներգրավված է եղել այս գործընթացում և նպաստել նրա տեղափոխությանը ավելի մեղմ ռեժիմի պայմաններ ունեցող հիմնարկ։
Այս դեպքը մատնանշում է Հայաստանի արդարադատության համակարգում խորքային արժեքային ճգնաժամ։ Այն առաջադրում է կենսական հարցեր՝
- որտե՞ղ է գծվում սահմանը ուղղման և պատասխանատվության միջև,
- արդյո՞ք ծանր, դաժան և կանխամտածված հանցագործությունները պետք է որևէ պայմաններում կարողանան դիտարկվել որպես վաղաժամկետ ազատ արձակման ենթակա,
- և արդյո՞ք այսպիսի որոշումները չեն խաթարում հանրային վստահությունը դատական համակարգի նկատմամբ։
Այս մտահոգությունները զուտ տեսական չեն և ունեն փաստական հիմնավորում։ Նշանակալից նախադեպ է Աշոտ Մանուկյանի դեպքը՝ երեք զինծառայողի սպանության համար ցմահ ազատազրկման դատապարտված նախկին զինծառայողը, ով մի քանի տարի առաջ պայմանական եղանակով ազատ էր արձակվել։ Սակայն ըստ Armlur-ի հրապարակած տեղեկատվության՝ Մանուկյանը հետագայում կրկին ենթարկվել է քրեական հետապնդման՝ թմրամիջոցների մաքսանենգության մեղադրանքով։
Այս դեպքերը վկայում են այն մասին, որ ազատ արձակումների գործընթացը պահանջում է առավել խիստ, արժեհամակարգային չափորոշիչներ, որոնք պետք է գերակա համարեն ոչ միայն կասկածելի «ուղղման» մեխանիկական ցուցանիշները, այլ նախ և առաջ՝ իրավական պատասխանատվությունը, բարոյական ընկալումը և զոհի հիշատակի արժանապատիվ պահպանումը։
Իոսիֆ Աղաջանովի անունը չպետք է մոռացության մատնվի։ Այս գործը չի վերաբերում միայն մեկ հանցագործի ճակատագրին։ Սա հանրային համակարգի արժեքների, հասարակության անվտանգությանը սպառնացող նախադեպերի, և արդարության իրական ընկալման խնդրին է առնչվում։
